Çekle ilgili düzenlemeler, hiç şüphesiz ki, esas itibarıyla özel hukuku ilgilendirmektedir. Bu nedenle çeke ilişkin temel hukuki kaideler Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiştir. Ancak bir ödeme aracı olan çekin Türkiye’de borçlanma aracı olarak kullanılmasından ötürü Türk ceza yargısında bu suç çok sık gündeme gelmektedir. Bu nedenle çekin güvenli bir ödeme aracı olarak itibar kazanması için çekin verilmesinde ve kullanılmasında sorumluluğu bulunan kişilere bir takım yaptırımlar uygulanması zarureti, bu özel hukuk kurumuna kamu hukukunun müdahalesini zorunlu kılmıştır.
Bu yazımızda karşılıksız çek suçu nedir, bu suç nasıl oluşur, suça ilişkin kanunda öngörülen yaptırım nedir, yargılama süreci nasıl işler, yargılama sonucunda mahkemenin vereceği kararlar kesin mi, bu kararlara itiraz edilebilir mi? gibi konular ile ilgili merak edilenleri ayrıntılarıyla açıklayacağız.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu ve Cezası Nedir?
Karşılıksız çek düzenleme suçunun oluşması için, çek üzerinde yazılı bulunan keşide tarihine göre kanuni ibraz süresinde bankaya ibraz edildiğinde çekte yazılı olan miktarın kısmen veya tamamen karşılıksız çıkması, banka tarafından çek suretinin arka yaprağına karşılıksızdır işlemi yapılması gereklidir.
5941 Sayılı Çek Kanunu’nun çekte karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçunu düzenleyen 5. Maddesinde ‘’Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz.’’ denilmiştir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Unsurları Nelerdir?
5941 Sayılı Yasa’nın 5. maddesi kapsamında çek düzenlenmesinin, bir ceza davasına konu olabilmesi için çek üzerinde yazılı olan keşide tarihi itibari ile ibraz süresi içerisinde muhatap bankaya ibraz edilmiş olması gerekir.
Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçunun bir diğer yasal unsuru da bankaya ibraz edilen çekle ilgili olarak kısmen veya tamamen karşılıksızdır işlemi yapılmasıdır. Karşılıksızdır işlemi dışında bir işlem yapılması halinde suçun yasal unsurları oluşmayacağı için fail hakkında beraat kararı verilecektir.
Çek hesabı gerçek kişi, çeki kendisi adına temsilcisinin düzenlediğini ileri sürerek sorumluluktan kurtulamaz. Çünkü gerçek kişinin çek düzenlemesi amacıyla temsilci veya vekil görevlendirmesi mümkün değildir. Temsilci veya vekil aracılığıyla düzenlenen çeklerin karşılıksız çıkması halinde bu durum nedeniyle cezai olarak sorumlu olacak kişi, çek hesabı sahibi gerçek kişidir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Şikâyet Hakkı ve Süresi
Karşılıksız çek düzenleme suçunda yargılama sürecinin başlaması için öncelikle şikâyet şartı vardır. Yani karşılıksız çek düzenleme suçu, takibi şikâyete bağlı suçlar arasındadır. İlgili suçun düzenlendiği maddeye göre suçun oluştuğuna ilişkin şikâyette bulunma hakkı olan kişi çekin hamilidir.
Çekin karşılıksız olduğunun öğrenildiği tarihten itibaren 3 ay içerisinde karşılıksız çek suçu şikâyeti yapılmalıdır. Ayrıca her halde fiilin işlendiği tarihten sonraki 1 yıl içinde şikâyet hakkı kullanılmış olmalıdır.
Madde metninde yer alan bu süreler hak düşürücü niteliktedir. Şikâyet süresine ilişkin dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: Öncelikle çeki bankaya ibraz eden ve karşılıksızdır işlemi yaptıran hamilin şikâyet süresi, çekin bankaya ibraz edildiği gün başlayacaktır. Ancak, çeki takas yolu ile muhatap bankaya ibraz ettiren ve karşılıksızdır işlemi yaptıran kişinin şikâyet süresi, muhatap bankaya ibraz edilen çekin karşılığının çıkmadığını öğrendiği gün başlayacaktır. Takasa verilen çekler yazıldıktan birkaç gün sonra hamilin eline ulaştığı için hamil de karşılıksız işlemi yapıldığını çekin kendi eline ulaştığı gün öğrenmektedir. Bundan dolayı, hamilin üç aylık şikâyet süresi çekin eline ulaştığı gün başlayacaktır.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Şikâyetten Vazgeçmenin Sonuçları ve Etkin Pişmanlık
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu şikâyete tabi bir suç olduğu için şikâyetten vazgeçilmesi durumunda yargılama süreci sona erer. Kural olarak şikâyete tabi suçlarda şikâyetten vazgeçme, verilen kararın kesinleşme anına kadar her zaman yapılabilir. Verilen karar kesinleştikten sonra şikâyetten vazgeçme herhangi bir hukuki sonuç doğurmaz. Ancak, Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu açısından kanun koyucu farklı bir düzenlemeye giderek hükmün kesinleşmesinden sonra dahi şikâyetten vazgeçilirse, ilk derece mahkemesi tarafından hükmün tüm sonuçları ile ortadan kaldırılmasına karar verileceği hüküm altına alınmıştır.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu davası devam ederken kişi çek bedelini alacaklıya öderse mahkeme davanın düşmesine karar verir. Eğer ceza verildikten sonra çek bedeli alacaklıya ödenirse bu durumda hükmün tüm sonuçlarıyla birlikte kaldırılmasına karar verilir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme
Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu nedeni ile yargılama yapma görevi Çek Kanunu’nun 5/1. maddesi gereği icra ceza mahkemelerinindir. Şikâyetçinin bir dilekçe ile aşağıda yazılı olan yetkili yerlerden birinde bulunan İcra Ceza Mahkemesine başvurması ile süreç başlayacaktır.
Çek Kanunu’nun 5/1. maddesine göre yetkili mahkemeler ise, Çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği yer, Çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer, Hesap sahibinin yerleşim yeri, Şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesi.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Mahkemenin Verebileceği Kararlar
Yargılamayı yapan mahkeme, tebligatlar anlamında bir usule aykırılık görür yahut suçun unsurlarının oluşmadığına kanaat getirirse kişi hakkında beraat kararı verecektir. Eğer suçun unsurlarının oluştuğuna kanaat getirilirse adli para cezasına hükmedilecektir.
Karşılıksız çek suçunun cezası hapis cezası değil, adli para cezasıdır. Ancak, verilen adli para cezası ödenmezse bu kez bu adli para cezası hapis cezasına çevrilir.
Kanuna göre “her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur, ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, az olamaz” . Burada, cezanın kaç TL olduğu değil, adli para cezasına esas gün sayısı önemlidir. Nitekim hapis süresi buna göre hesaplanacaktır.
Ancak her halde, bir kararda verilen adli para cezası nedeniyle 3 yıldan fazla hapiste geçirilmez, birden fazla ceza olursa da bu süre 5 yıldır. Yani, karşılıksız çek nedeniyle çek bedeli ne kadar olursa olsun hapiste geçirilecek süre 3 yılı geçemez, eğer birden fazla karşılıksız çek cezası varsa toplam süre 5 yılı geçmez. Karşılıksız çek nedeniyle adli para cezası hapis cezasına çevrilen kişi, cezasını açık cezaevinde çeker.
Adli para cezasından çevrilmiş hapis cezalarında erteleme veya koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Mahkemenin Kararına İtiraz Edilebilir mi?
Mahkemenin vereceği 3.000 TL’ye kadar olan adli para cezaları kesin olup itiraz, istinaf, temyiz yolu yoktur. Bu rakamın üzeri için, karşılıksız çek suçundan verilen karara tarafların İstinaf yoluna başvurması hakkı vardır. Kararın tebliğinden itibaren 7 gün içinde başvuru yapılır.